Odgovornost osnivača za obaveze društva koje je ugašeno u stečajnom postupku i faktička zabrana ponovnog osnivanja privrednog društva
Član 139. Zakona o privrednim društvima definiše da je društvo s ograničenom odgovornošću društvo u kome jedan ili više članova društva imaju udele u osnovnom kapitalu društva, s tim da članovi društva ne odgovaraju za obaveze društva osim u slučajevima predviđenim članom 18. ovog zakona (probijanje pravne ličnosti).
Iako ni Zakon o stečaju, niti Zakon o privrednim društvima ne predviđaju odgovornost osnivača društva u slučaju stečaja (osim u slučajevima kada je stečaj posledica nezakonitih radnji), kada je reč o obavezama na ime neuplaćenih poreza i doprinosa i drugih javnih prihoda, koji nisu izmireni u stečajnom postupku, poreska uprava je ustanovila (samoinicijativno) nezakonitu praksu. Naime, kod postojanja dugovanja na ime javnih prihoda, nakon gašenja društva usled sprovedenog stečajnog postupka, poreska uprava nastavlja da takva dugovanja vodi, što posledično dovodi do nemogućnosti da osnivači osnuju novo privredno društvo s obzirom da će svakom novoosnovanom društvu biti oduzet PIB prilikom osnivanja.
Naime, nakon brisanja društva po osnovu stečaja (ali i prinudne likvidacije), PIB koji je tom društvu dodeljen prilikom upisa u registar, ne briše se iz Jedinstvenog registra poreskih obveznika (dalje: JRPO), već dobija status “ugašen”, s tim što trajno ostaje u JRPO, a obaveze koje su na njemu evidentirane ostaju do namirenja.
Postojanje poreskog duga koji je evidentiran na PIB-u brisanih pravnih lica predstavlja prepreku za dodelu PIB novoosnovanim privrednim društvima i preduzetnicima, čiji su osnivači lica koja su bila osnivači u privrednim društvima koja su brisana iz registra, a koja su ostala dužna na ime poreskih obaveza.
Naime, prema odredbama člana 26. stav 2. Zakona o poreskom postupku i poreskoj administraciji, ne može se dodeliti PIB:
- pravnom licu čiji osnivač – pravno lice, preduzetnik ili fizičko lice ima dospele, a neizmirene obaveze po osnovu javnih prihoda nastale u vezi sa obavljanjem delatnosti, odnosno ako je pravnom licu ili preduzetniku privremeno oduzet PIB u skladu sa ovim zakonom. Ne može se dodeliti PIB ni pravnom licu čiji je osnivač – pravno lice, preduzetnik ili fizičko lice istovremeno osnivač lica kome je privremeno oduzet PIB, u skladu sa ovim zakonom;
- pravnom licu čiji je osnivač fizičko lice koje je istovremeno osnivač i drugog privrednog subjekta koji ima neizmirenih obaveza po osnovu javnih prihoda u vezi sa obavljanjem delatnosti;
- pravnom licu nastalom statusnom promenom izdvajanja uz osnivanje, odnosno mešovitog izdvajanja u skladu sa zakonom kojim se uređuju privredna društva, ako pravno lice koje je predmet podele ima neizmirene obaveze po osnovu javnih prihoda, odnosno ako mu je privremeno oduzet PIB u skladu sa ovim zakonom;
- preduzetniku koji ima dospele, a neizmirene obaveze po osnovu javnih prihoda, nastale u vezi sa obavljanjem delatnosti, odnosno ako mu je privremeno oduzet PIB u skladu sa ovim zakonom.
Dakle, na osnovu gorenavedene odredbe poreska uprava oduzima PIB novoosnovanom društvu i to sve dok se obaveze privrednog društva koje je ugašeno u stečaju ne izmire od strane njegovih osnivača.
Prema dostupnoj praksi poreska uprava odbija da donese rešenje o prestanku poreskih obaveza pravnog lica nad kojim je okončan stečajni postupak, te predmetne poreske obaveze ostaju evidentirane u poreskom računovodstvu, što je od direktnog uticaja na osnivače koji su na taj način onemogućeni da osnuju novo privredno društvo (jer, ukoliko ga osnuju, PU će im oduzeti PIB, a vraćanje istog se uslovljava plaćanjem tih neizmirenih poreskih obaveza od strane osnivača).
Međutim, ovakvo postupanje Poreske uprave suprotno je odredbi člana 23. stav 2. ZPPPA, koja propisuje da neplaćena poreska obaveza poreskog obveznika – pravnog lica nad kojim je pravosnažnim rešenjem zaključen stečajni postupak bankrotstvom, prestaje, u kom slučaju je u skladu sa stavom 3. istog člana ZPPPA, Poreska uprava dužna da donese rešenje o prestanku poreske obaveze.
Dakle, odgovornost osnivača društva za neizmirene obaveze po osnovu javnih prihoda, a nakon okončanog stečajnog postupka zakonski ne postoji (osim ukoliko je takva odgovornost utvrđena u postupku poreske kontrole na osnovu odredbe člana 31. ZPPPA, kako će biti objašnjeno u narednoj tački), međutim, u praksi, Poreska uprava takve dugove i dalje vodi u svojoj evidenciji na teret društva, što direktno sprečava osnivače da osnuju novo privredno društvo.
U ovim situacijama, osnivači imaju mogućnost da a) pokrenu parnični postupak – podnesu tužbu sudu sa zahtevom da se PU obaveže da rasknjiži dugovanja ili b) osnuju novo društvo, pa nakon što PU oduzme PIB novom društvu, izjave žalbu na rešenje o oduzimanju PIB-a i kada žalba bude obijena, podnesu tužbu Upravnom sudu.
Odgovornost članova i zastupnika društva u slučaju stečaja može se utvrđivati na osnovu člana 31. Zakona o poreskom postupku i poreskoj administraciji, kojim se propisuju uslovi pod kojima nastaje sekundarna poreska obaveza, kao i krug lica kojima se ta obaveza može utvrditi. Ova obaveza odnosno odgovornost se ne pretpostavlja, već je Poreska uprava utvrđuje rešenjem, nakon sprovedenog postupka poreske kontrole.
Članom 31. ZPPPA propisano je da sekundarna poreska obaveza nastaje kada je neko lice odgovorno za dospelu poresku obavezu drugog poreskog obveznika ili za dospelu sekundarnu poresku obavezu drugog poreskog obveznika.
Sekundarna poreska obaveza odnosi se na:
- zakonske zastupnike koji su svesno ili bez dužne pažnje propustili da ispune svoju obavezu da realizuju plaćanje poreza za poreskog obveznika, iako je ovaj bio u mogućnosti da to uradi – za iznos neplaćenog poreza;
- lica koja doprinose ili pomažu u izbegavanju plaćanja poreza drugog lica – za poreski dug tog drugog lica čije je plaćanje izbegnuto;
- lica odgovorna za obračunavanje i plaćanje poreza – za iznos tog poreza koji nije plaćen, u slučajevima kada se utvrdi da to lice nije postupalo sa dužnom pažnjom;
- fizičko lice koje je odgovorno lice u pravnom licu, koje obračunava i plaća porez i propusti da uplati porez – za iznos tog poreza koji nije plaćen, u slučajevima kada se utvrdi da to lice nije postupalo sa dužnom pažnjom;
- lice koje je primilo novčana sredstva, stvari ili prava iz imovine poreskog obveznika (dalje: imovina) putem transakcije bez naknade ili uz naknadu koja je niža od cene koja bi se mogla postići na tržištu, u periodu od pet godina pre dospelosti poreske obaveze koja nije plaćena za poreskog obveznika – za iznos neplaćenog poreza, a najviše do vrednosti primljene imovine, umanjene za iznos koji je to lice za nju platilo.
Sekundarna poreska obaveza, po pravilu, obuhvata i kamatu i troškove prinudne naplate.
U skladu sa navedenim, za utvrđivanje sekundarne poreske obaveze nije dovoljno samo utvrditi status određenog lica (osnivač, zastupnik i sl). već moraju biti ispunjeni i drugi uslovi (svesnost tog lica, nepostojanje dužne pažnje, prijem novčanih sredstava i slično). Činjenice od kojih zavisi ispunjenost uslova za utvrđivanje sekundarne poreske obaveze Poreska uprava mora dokazati i one se cene zavisno od okolnosti svakog konkretnog slučaja.
Poreska uprava sekundarnu poresku obavezu može utvrditi u opštem roku za utvrđivanje poreza i sporednih poreskih davanja a to je rok od pet godina (tzv. relativna zastarelost) računajući od prvog dana naredne godine od godine u kojoj je trebalo utvrditi porez, odnosno sporedno poresko davanje. U svakom slučaju, pravo Poreske uprave na utvrđivanje poreza i sporednih poreskih davanja, zastareva u roku od 10 godina, od dana kada je zastarelost počela da teče (apsolutna zastarelost).
Iako postupanje poreskih organa ima za cilj da se spreči zloupotreba stečajnog postupka, opisano postupanje kojim se vrši oduzimanje PIB-a društvima čiji osnivači su bili osnivači pravnog lica koje je ugašeno stečajem nije primena zakona. Sa druge strane, poreskoj upravi su na raspolaganju postupci u kojima pod zakonom propisanim uslovima može da naplati poreski dug i od osnivača, koji su u praksi ređe prisutni.
Ovaj tekst ne predstavlja pravni savet, već stav autora.
Autor: Ivana Bulatović, advokat
